Introduson

Nha intenson li é nê pa enxiná nê defendê ALUPEC. Nê se N kris, N ka tava ser kualifikóde pa ise. Li ten so nhas nota, móde N tita tentá usá ALUPEC.

Informason sobre ALUPEC

ALUPEC y Sonsénte

ALUPEC é un sistéma ortográfeke pa skrevê Kriole. Paresê-me ke sês alve é:

  • pa sirví pa tude tipe de Kriole usóde na Kabe Verde, pa komuniká
  • pa ser más-ô-menes fonéteke ô fonolójeke. (Ma el é ortografia, el é nê sistéma fonéteke nê sistéma fonolójeke.)
  • pa ser simples, y reduzí tónte létra é usóde: pa kada son, na kada palavra, na alfabéte intere
  • pa reduzí use de asénte skrite
  • pa ten base na etemolojia, y na ortografia de portugês
  • pa ka uzá apostrófe na palavra normal

Felijménte ta izistí konsedje pa usá-l pa Kriole de Sonsénte. Infelijménte, paresê-me ke:

  • É imposível atinjí tude kes alve ke Kriole de Sonsénte ke mute susese, móde juntóde es ta verá kel skritura mute ambige
  • Txeu de kes problema ta ben de use etemolojeke de letra E.
  • Problema ke letra E é ke ALUPEC ta usá-l pa reprezentá kel “e mude” de portugês, unton ta fekâ tres son distinte pa letra E. Y ainda por sima ALUPEC ta kresentá e mude na un bokóde de lugar na palavra, donde el ka ten kostume de ser pronunsióde.
  • ALUPEC é nê mute gostóde pa jénte ke ta falá Sonsénte, y é nê mute usóde pa es.

Nha manera de skrevê pronúnsia

Pa skrevê pronúnsia de forma más klóre, N tita komesá ke ALUPEC, má despôs ta mudal asin:

  • + ta reprezentá “E mude”, ke podê ser:
  • + é nê puste sen nesesidade, por ezemple na fin de palavra: kel + na fin de idade é igual se é skrite ô nãu, unton N ta skrevê idád en vez de idád+.
  • s é usóde so pa son de ss, duplikóde se presise pa ivitá konfuzon. S ke son de X é x, ke son de J é j.
  • n ma m ta reprezentá sês son karregóde.
  • ã ẽ ĩ õ ũ é usóde pa reprezentá vogal nazal. Na ditónge el ta ba na primer letra, móda na portugês. É nê presise se n ô m ta sigí-l.
  • asénte sempre usóde kónde ta ijdá sklaresê.
  • d z v b g j na fin de palavra, ke feká son móda t ss f p k x, N ta skrevê t ss f p k x
  • i ma u kónde karregóde; senãu y ma w.
  • u reste de son de letra ta feká móda ALUPEC.

Nhas dúvida

ALUPEC pronúnsia notas
mi? min? mi? mĩ?  
ke N k+m ô “ke-me”?
ja-l, a-l, ja-me, a-me jál, ál, jám, ám Gramatikaménte é más pa “ja el”, “a N”, ma es é dzide tude junte. Más un probléma de usá “N” pa /m/.
sê, sês? se, ses? sê, sêj en prinsipe ka tava levá asénte móde é pronome. Ma senãu ta feká igual a “se” (s+)
a á Na frase portugesóde. Pa nha entender, ta dependê se ta izistí palavra ke son “â”. Se ka ta izistí, ese palavra ta podê feká sem asénte. Se ta izistí, ese palavra ta ten ke ten asénte móde es dos ta fazê un par mínime.
unton? ũtõ? ãtõ?  
tamben? tambẽ? tãbẽ?  
treze? trêss 13
krize? kriss crise
kuaze? kuaz? kuass? quase
faze? fáss fase
públike? públeke? públik+? públ+k+? público
etimolójike? etemelójeke?   etimológico
maiz-ô? más-ô? maizô  

Maiz-ô-menes serteza

ALUPEC pronúnsia notas
y, ô i, ô e, ou
N m a sere! regra de ALUPEC, é nê “M” nê “me”
-me -m  
-be -b  
ja, a já, á Kome N ka ta kontxê nenhun bon régra pa kónde “ja” ô “a” é usóde, paresê-me ke N ta ten ke skrevê-s diferénte.
un ũ  
asin assĩ  
bezote bzôt pa mi, “bz” pudia ser enkontre, ma pa ALUPEC kwaz nãu (E etemolójeke)
ma “mi ma bo”
má, más má, máx “má bon ke kel ote”
debóxe d+bóx  
de sima d+sima  
kre krê Sen asénte móde el ten un sílaba sô? Ma kes ezemples ke a-me enkontrá é só ke asénte.
barulhe barúlh+ paresê-me ke ten son de /ulh+/, nãu /ul/
juélhe jwélh+  
dezê dzê pa mi, “dz” pudia ser enkontre, ma pa ALUPEC kuaze nãu (E etemolójeke)
dezide dzit  
falóde falót  
txegá tx+gá  
feká f+ká  
sebí z+bí, zbí, s+bí  
arve arv paresê-me ka ten son de *“arvere”
kuatre kwat+r+  
ote ôt paresê-me ka ten son de *“otere”
paresê-me parsêm  
kóre   caro
kórre   carro
óne   ano
se s+  
xate xat chato — ka ten son de *“xóte”
ta alê, ta ari talê, tarí  
ten tẽ  
ta tâ, t+  
tava, tá táva, tá  
ke k+ que
ke k+ com
ka kâ, k+ não
que é
não, nem
nãu nãu não
izistí    
la  
bonzine bõzin  
nine nin  
boine boin  
tita títa  
atê atê, +tê  
ese-li, kes-la    
dexí? txi? txi  
Oi! ôi  
oi? oie? ôi olho
ói? óie? ói alho
olhe, molhe olh+, molh+ óleo, molho
ijedá ijdá  
ménte, -ménte, Sonsénte    
kazá, kaza kazá, káza