ALUPEC Sonsénte
Introduson
Nha intenson li é nê pa enxiná nê defendê ALUPEC. Nê se N kris, N ka tava ser kualifikóde pa ise. Li ten so nhas nota, móde N tita tentá usá ALUPEC.
Informason sobre ALUPEC
ALUPEC y Sonsénte
ALUPEC é un sistéma ortográfeke pa skrevê Kriole. Paresê-me ke sês alve é:
- pa sirví pa tude tipe de Kriole usóde na Kabe Verde, pa komuniká
- pa ser más-ô-menes fonéteke ô fonolójeke. (Ma el é ortografia, el é nê sistéma fonéteke nê sistéma fonolójeke.)
- pa ser simples, y reduzí tónte létra é usóde: pa kada son, na kada palavra, na alfabéte intere
- pa reduzí use de asénte skrite
- pa ten base na etemolojia, y na ortografia de portugês
- pa ka uzá apostrófe na palavra normal
Felijménte ta izistí konsedje pa usá-l pa Kriole de Sonsénte. Infelijménte, paresê-me ke:
- É imposível atinjí tude kes alve ke Kriole de Sonsénte ke mute susese, móde juntóde es ta verá kel skritura mute ambige
- Txeu de kes problema ta ben de use etemolojeke de letra E.
- Problema ke letra E é ke ALUPEC ta usá-l pa reprezentá kel “e mude” de portugês, unton ta fekâ tres son distinte pa letra E. Y ainda por sima ALUPEC ta kresentá e mude na un bokóde de lugar na palavra, donde el ka ten kostume de ser pronunsióde.
- ALUPEC é nê mute gostóde pa jénte ke ta falá Sonsénte, y é nê mute usóde pa es.
Nha manera de skrevê pronúnsia
Pa skrevê pronúnsia de forma más klóre, N tita komesá ke ALUPEC, má despôs ta mudal asin:
+
ta reprezentá “E mude”, ke podê ser:- vogal sentral,
- ô kuaze posterior móda na E átone de Portugal,
- ô kuaze dezapareside móda aspirasãu.
+
é nê puste sen nesesidade, por ezemple na fin de palavra: kel+
na fin de idade é igual se é skrite ô nãu, unton N ta skrevêidád
en vez deidád+
.s
é usóde so pa son dess
, duplikóde se presise pa ivitá konfuzon. S ke son de X éx
, ke son de J éj
.n
mam
ta reprezentá sês son karregóde.ã ẽ ĩ õ ũ
é usóde pa reprezentá vogal nazal. Na ditónge el ta ba na primer letra, móda na portugês. É nê presise sen
ôm
ta sigí-l.- asénte sempre usóde kónde ta ijdá sklaresê.
d z v b g j
na fin de palavra, ke feká son módat ss f p k x
, N ta skrevêt ss f p k x
i
mau
kónde karregóde; senãuy
maw
.- u reste de son de letra ta feká móda ALUPEC.
Nhas dúvida
ALUPEC | pronúnsia | notas |
---|---|---|
mi? min? | mi? mĩ? | |
ke N | k+m | ô “ke-me”? |
ja-l, a-l, ja-me, a-me | jál, ál, jám, ám | Gramatikaménte é más pa “ja el”, “a N”, ma es é dzide tude junte. Más un probléma de usá “N” pa /m/. |
sê, sês? se, ses? | sê, sêj | en prinsipe ka tava levá asénte móde é pronome. Ma senãu ta feká igual a “se” (s+) |
a | á | Na frase portugesóde. Pa nha entender, ta dependê se ta izistí palavra ke son “â”. Se ka ta izistí, ese palavra ta podê feká sem asénte. Se ta izistí, ese palavra ta ten ke ten asénte móde es dos ta fazê un par mínime. |
unton? | ũtõ? ãtõ? | |
tamben? | tambẽ? tãbẽ? | |
treze? | trêss | 13 |
krize? | kriss | crise |
kuaze? | kuaz? kuass? | quase |
faze? | fáss | fase |
públike? públeke? | públik+? públ+k+? | público |
etimolójike? etemelójeke? | etimológico | |
maiz-ô? más-ô? | maizô |
Maiz-ô-menes serteza
ALUPEC | pronúnsia | notas |
---|---|---|
y, ô | i, ô | e, ou |
N | m | a sere! regra de ALUPEC, é nê “M” nê “me” |
-me | -m | |
-be | -b | |
ja, a | já, á | Kome N ka ta kontxê nenhun bon régra pa kónde “ja” ô “a” é usóde, paresê-me ke N ta ten ke skrevê-s diferénte. |
un | ũ | |
asin | assĩ | |
bezote | bzôt | pa mi, “bz” pudia ser enkontre, ma pa ALUPEC kwaz nãu (E etemolójeke) |
ma | mâ | “mi ma bo” |
má, más | má, máx | “má bon ke kel ote” |
debóxe | d+bóx | |
de sima | d+sima | |
kre | krê | Sen asénte móde el ten un sílaba sô? Ma kes ezemples ke a-me enkontrá é só ke asénte. |
barulhe | barúlh+ | paresê-me ke ten son de /ulh+/, nãu /ul/ |
juélhe | jwélh+ | |
dezê | dzê | pa mi, “dz” pudia ser enkontre, ma pa ALUPEC kuaze nãu (E etemolójeke) |
dezide | dzit | |
falóde | falót | |
txegá | tx+gá | |
feká | f+ká | |
sebí | z+bí, zbí, s+bí | |
arve | arv | paresê-me ka ten son de *“arvere” |
kuatre | kwat+r+ | |
ote | ôt | paresê-me ka ten son de *“otere” |
paresê-me | parsêm | |
kóre | caro | |
kórre | carro | |
óne | ano | |
se | s+ | |
xate | xat | chato — ka ten son de *“xóte” |
ta alê, ta ari | talê, tarí | |
ten | tẽ | |
ta | tâ, t+ | |
tava, tá | táva, tá | |
ke | k+ | que |
ke | k+ | com |
ka | kâ, k+ | não |
ké | ké | que é |
nê | nê | não, nem |
nãu | nãu | não |
izistí | ||
la | lá | |
bonzine | bõzin | |
nine | nin | |
boine | boin | |
tita | títa | |
atê | atê, +tê | |
ese-li, kes-la | ||
dexí? txi? | txi | |
Oi! | ôi | |
oi? oie? | ôi | olho |
ói? óie? | ói | alho |
olhe, molhe | olh+, molh+ | óleo, molho |
ijedá | ijdá | |
ménte, -ménte, Sonsénte | ||
kazá, kaza | kazá, káza | |
dá | dá |